HDR fotografie

Het samenvoegen van meerdere verschillend belichte foto’s:

HDR Fotografie op de juiste manier toegepast levert prachtige foto's op. In deze les ga ik proberen om dat aan u uit te leggen.

HDR is de afkorting voor High Dynamic Range oftewel in het Nederlands: Voor een, Hoog Dynamisch Bereik. Veel fotografen gebruiken dit begrip als het gaat over het overbruggen van te grote tegenstellingen tussen licht en donker in een foto. Het is een nabewerkingsmethode, het samenvoegen van meerdere verschillend belichte foto’s tot een nieuw beeld. Een goede HDR foto waarmee het zichtbare dynamisch bereik in de foto dramatisch kan worden uitgebreid ga je dus niet direct in de camera maken. Het wordt gedaan door een aantal foto’s te maken van dezelfde scène met verschillende belichtingen en die daarna op de computer samen te voegen tot één foto, waardoor er een foto ontstaat die mooie details in de donkere delen en ook in de lichte delen laat zien. Het is het vermogen om contrastverschillen te onderscheiden. Het eindresultaat is geen compromis, maar laat alle details zien binnen een scène. Hoe groter het dynamisch bereik, hoe meer nuances tussen extreem zwart en extreem wit er zijn. Met behulp van deze HDR techniek kun je er voor zorgen dat in een foto van een landschap de bijzondere kleuren van de lucht, en ook de details in een donkere voorgrond van een landschap duidelijker naar voren komen. Waar je in andere situaties een silhouet, een donkere voorgrond, of een wit uitgebeten lucht zou zien, krijg je met HDR een foto waar wel alle details zichtbaar worden. Kenmerkend voor een HDR foto is dat de structuren van onder andere boomschors, hout, baksteen, en metaal e.d. veel duidelijker in beeld komen.

HDR is de laatste jaren steeds meer in trek. Veel fotografen hebben een specifiek beeld in hun hoofd als ze aan HDR fotografie denken. HDR fotografie is natuurlijk niet bij iedereen geliefd, en heeft een negatieve naam gekregen door de onrealistische zware bewerkings resultaten die vaak te zien zijn in een zwaar bewerkte foto. Het is altijd het beste om voor een mooie HDR foto uit te gaan van een natuurlijke realistische bewerking. Een deel van deze negatieve naam komt omdat de bewerking te ver is doorgeslagen. Voor een deel daarvan heeft het natuurlijk ook te maken met hoe we gewend waren naar foto’s te kijken. We hebben leren leven met de beperkingen die een digitale camera’s heeft en zien deze beperkingen niet meer bewust. HDR foto’s wijken af van wat we in foto’s gewend zijn, waardoor de foto anders op ons overkomt. HDR is en blijft een goede, mooie techniek om al het licht en de kleuren in een scene vast te leggen die op andere manieren niet goed vastgelegd kunnen worden.

Deze HDR foto van de Zeelandbrug heeft een natuurlijke uitstraling en is daardoor niet over de top. Je ziet hier ook dat het histogram anders is als de 3 foto's waaruit deze foto samengesteld is.

Dynamisch bereik:

Net als het menselijk oog heeft iedere camera een bepaald dynamisch bereik Het menselijk oog kan echter veel meer details (helderheid gradaties) onderscheiden, veel meer dan de sensor van een digitale camera en zeker in een contrastrijke situatie. Als je in een gebouw door een vertrek kijkt, kun je zowel details zien in de buurt van een licht raam als in een donkere schaduw hoek achterin het vertrek. Ook als je in datzelfde vertrek naar buiten kijkt, zie je in alles wat je door het raam kunt zien volop detail zitten. Het menselijk oog kan zich daar op aanpassen. Een digitale camera heeft daar veel meer moeite mee, de donkere delen worden sneller volledig zwart (onderbelicht) weergegeven en de lichte delen volledig wit (overbelicht). Bij het bepalen van de belichting moet je een keuze maken voor het deel van de foto wat zeker goed belicht zal moeten zijn. Door nu de belichting te meten op een neutraal deel van de scène (18% grijs) zul je er voor kunnen zorgen dat je zo veel mogelijk details vast kunt leggen. Er is echter altijd een fysieke beperking van wat de sensor van de camera aan kan.

De bovenstaande foto is de overbelichte foto van de HDR opname. Belichting: Diafragma f/11; Sluitertijd 1/60 seconde; ISO 100; Brandpuntsafstand 70 mm. Deze foto is rechts belicht. Als je naar het histogram kijkt dan zie je dat rechts het diagram bijna tegen de rechterkant staat.

De hierboven staande foto is de normaal belichte foto van de HDR opname. Belichting: Diafragma f/11; Sluitertijd 1/250 seconde; ISO 100; Brandpuntsafstand 70 mm. De meeste pixels bevinden zich in het midden.

De hierboven staande foto is de onderbelichte foto van de HDR opname. Belichting: Diafragma f/11; Sluitertijd 1/1000 seconde; ISO 100; Brandpuntsafstand 70 mm. Deze foto is links belicht, in het histogram zie je dat de meeste pixels zich aan de linkse kant bevinden.

ND filters:

Door gebruik te maken van ND filters, de klassieke methode, welke vooral wordt toegepast door landschapsfotografen kan het contrastverschil in een scène gereduceerd worden en daardoor kan er meer details worden vastgelegd in een foto. ND Grad filter staat voor (gradueel dichtheidsfilter). Het ND filter is bovenaan donker en onderaan doorzichtig en kan worden gebruikt om de hoeveelheid licht van de lucht dat op de sensor valt te reduceren, waardoor het contrastverschil tussen de lucht en de voorgrond kleiner wordt. Hierdoor wordt er meer detail in de voorgrond zichtbaar en is er ook meer detail in de lucht te zien, waardoor deze vaak ook dramatischer overkomt. Het nadeel van een ND filter is dat de overgang van het filter in een horizontale lijn loopt waardoor de verticale delen zoals gebouwen, bomen en bergen horizontaal doorsneden kunnen worden. Waardoor de bovenkant van deze elementen zichtbaar donkerder wordt dan de onderkant op de foto. Daarom is het beter om met de AEB functie (Auto Exposure Bracketing. Reeksopnamen met automatische belichting) foto’s te maken en deze later in de computer om te zetten naar een HDR foto.

Op deze afbeelding ziet u verschillende soorten ND filters. Er zijn ook complete sets in de handel die bestaan uit ND filters en kleurenfilters.

Gebruik een stevig statief en een afstandsbediening en voorkom iedere trilling:

Om een HDR foto te maken heb je in de meeste gevallen extra materiaal nodig zoals een goed en stevig statief en een afstandsbediening. Een goed statief zorgt ervoor dat je de optimale HDR foto kunt maken zonder dat er trillingen of verschillen in de compositie voorkomen. Iedere trilling van de camera zal voorkomen moeten worden. Als je de foto gaat maken staat de camera als het goed is al op een statief, maar dan kan het nog steeds fout gaan. Door het indrukken van de ontspanknop beweegt de camera vaak een klein beetje waardoor je trillingen kunt veroorzaken. Deze trillingen kunnen al voor een onscherpe foto zorgen. Om dat te voorkomen kun je gebruik maken van een afstandsbediening. Met behulp van deze afstandsbediening kun je alle foto’s maken zonder dat je de camera aan hoeft te raken. Zorg er voor als je foto’s maakt vanaf een statief dat de beeldstabilisatie altijd uitgeschakeld is. Het is zeker bij HDR en avondfotografie ten zeerste aan te raden om de beeldstabilisatie uit te zetten als je fotografeert de camera op een statief. De camera staat dan al stabiel, maar de stabilisatie kan dan echter alsnog gaan corrigeren. Als dat corrigeren gebeurt tijdens een opname, dan kan je opname onscherp worden. Bij een eerdere workshops HDR fotografie was een deelnemer helemaal vergeten om de beeldstabilisatie uit te zetten waardoor de beelden keer op keer volledig onscherp werden terwijl verder alles goed ingesteld stond. We kwamen er achter dat de stabilisatie nog aan stond. Na het uitzetten van de beeldstabilisatie was de onscherpte daarna volledig verdwenen.

Statieven zijn er in alle soorten en maten, Ook waarmee je heel laag aan de grond kunt fotograferen.

Afstandsbedieningen zijn er bedraad en draadloos hier staan de meest bekende merken. Tegenwoordig hebben de meeste afstandsbedieningen meerdere functies. Soms zijn ze cameratype gebonden, let daar op bij het kopen.

Belichtingscompensatie:

Bij een HDR foto moet je meerdere foto’s maken met exact dezelfde compositie. Het enige verschil wat er tussen de verschillende foto’s mag zijn, is de belichting. Als je een systeem- of spiegelreflexcamera hebt dan heb je in het menu misschien weleens bracketing (AEB bij Canon / BKT bij Nikon) of exposure bracketing zien staan. Bijna alle camera’s hebben tegenwoordig deze aparte AEB instelling waarmee je op kunt geven welke belichtingscompensatie de drie belichtingen moeten hebben. Op een Canon camera heet deze functie AEB (Automatic Exposure Bracketing). Deze autobracketing functie kun je zo instellen dat je een serie van drie foto’s kunt maken met een belichting van -2, 0 en +2. Of een belichting van -1, 0 en +1, afhankelijk van het aanwezige contrastverschil in de scène. Sony heeft camera’s waar deze instellingen voorgeprogrammeerd zijn, die kun je dan zo in de camera selecteren.

Door gebruik te maken van je afstandsbediening voorkom je trillingen en neemt de camera zo snel mogelijk achter elkaar de drie foto’s zodat er zo min mogelijk verandering in de scène kan komen. Je maakt dan met de camera automatisch een normaal belichte foto met een belichtingscompensatie van (0), een overbelichte foto van (+2) en een onderbelichte foto van (-2).

In de viewfinder van je camera kun je de meter voor de belichtingscompensatie aflezen. Deze afbeelding geeft de verschillende stops weer die je dan zou moeten zien. Van links naar rechts ziet u 2 stops onderbelicht, normaal belicht en 2 stops overbelicht.

Eventueel kun je de reeks ook langer maken door meerdere overbelichte en onderbelichte foto’s te maken, bijvoorbeeld 5, 7 of 9 foto’s. De bracketing functie heeft bij sommige camera’s helaas ook beperkingen. Soms kun je maar 3 opnames maken terwijl je een reeks van meerdere foto’s wilt maken. In dat geval kun je de bracketing functie niet gebruiken en moet je alles handmatig doen. Omdat de foto’s samengevoegd worden op de computer is het belangrijk dat de compositie exact hetzelfde is bij alle foto’s. Dit vergroot de kans op een succesvolle samenvoeging. Vandaar dat een stevig statief altijd aan te raden is.

Meestal worden de stappen uitgevoerd in één a twee stops, maar de meeste digitale camera’s bieden ook de mogelijkheid om stappen van 1/3e te maken. Het nut daarvan is voor HDR echter beperkt. De belichtingscompensatie van de drie belichtingen hoeft ook niet altijd -2, 0 en +2 of -1, 0 en +1, maar kan bijvoorbeeld ook - 3, 0 en +1 zijn. Het doel van een HDR foto is om de lichtniveaus vast te leggen. Soms is het zo helder dat de laatste twee foto’s meer aan de rechterkant van het histogram belicht zijn, waardoor de echte donkere tonen in de uiteindelijke foto ontbreken. Je kunt door het histogram te bestuderen in het veld zien of dit zo is en extra compenseren. De camera zal er dan zelf voor zorgen dat er één of twee stops verschil tussen alle gemaakte foto’s blijft zitten.

Zonder een HDR opname te maken was het nooit mogelijk geweest om bij deze foto alles zo duidelijk en helder te krijgen. Zelf door de ramen kun je goed zien wat er buiten staat. Belichting; Diafragma f/18; Gebruikte sluitertijden 1/4, 0,60 en 1,60 seconde: ISO 100; Brandpuntsafstand 24 mm.

Gebruik de ingebouwde HDR functie niet:

Steeds meer digitale camera’s hebben tegenwoordig een ingebouwde HDR functie. Dat klinkt ideaal, maar dat is het meestal niet. Er zit per camera nogal wat verschil in de manier waarop de ingebouwde HDR functie werkt. Er zijn camera’s die maar een foto maken en die foto zo bewerken dat die er als een HDR foto uit komt te zien. Sommige camera’s hebben wel een HDR functie om een HDR foto uit meerdere opname al in de camera samen te voegen tot een mooie afbeelding. En zo hoort dat in de camera ook te gebeuren. Dat lijkt ideaal, omdat je dan naderhand niets meer op de computer hoeft te doen. Een groot nadeel van deze manier is dat je verder ook geen enkele controle hebt over hoe deze bewerking eruit komt te zien omdat je de camera al het werk laat doen. Daarom is het beter om de ingebouwde automatische HDR functie nooit gebruiken en alle foto’s zelf te maken om die later op de computer samen te voegen tot een HDR foto. Het grote voordeel daarvan is dat je alle foto’s vanuit een RAW bestand kunt samenvoegen tot een goede HDR foto. En je wilt als fotograaf natuurlijk altijd zelf de controle volledig in de hand houden over je eigen werk.

Deze HDR afbeelding van de koepelhal in de spoorzone van Tilburg is vanaf een statief gemaakt met gebruik van een afstandsbediening. Door van de gemaakte afbeeldingen een HDR foto te maken zijn alle details goed zichtbaar geworden in deze (op dat moment) totaal onverlichte ruimte.

Let op bewegende onderdelen:

HDR fotografie werkt altijd prima voor stilstaande onderwerpen. Alle onderwerpen komen dan bij alle foto’s op precies dezelfde plaats in het beeld. Bij bewegende beelden is dat natuurlijk niet zo vanzelfsprekend en zul je verschuivingen krijgen. Bij het op de computer samenvoegen van de foto’s kan het daarbij fout gaan en zul je beweging of verschuiving in de foto te zien krijgen. Probeer daarom bewegende onderwerpen altijd zoveel mogelijk te vermijden door die buiten het beeld te laten vallen, of door eventueel een ander standpunt in te nemen. Door de continu opnamestand te gebruiken kun je alle foto’s heel snel achter elkaar maken als je de bracketing functie gebruikt en er toch bewegende onderwerpen aanwezig zijn. Kleine bewegingen kun je vaak nog in de nabewerking corrigeren.

Let op Gebruik de diafragmavoorkeuze (A/Av) of manuele stand (M):

Het belangrijkste is dat de scherptediepte in alle foto’s exact hetzelfde is. Dat kun je alleen maar bereiken door het diafragma op een vaste waarde in te stellen. Als je alles in de foto goed scherp wilt hebben kun diafragma f/11 of f/8 als uitgangspunt nemen. Dat is natuurlijk niet de waarde die je perse moet nemen. Het ligt er natuurlijk aan hoeveel je scherp wilt hebben in je uiteindelijke foto en wat jij mooi vindt. Het is daarom belangrijk om eerst het diafragma in te stellen en die op dezelfde waarde te laten staan bij het maken van alle foto’s die je voor de uiteindelijke HDR foto wilt gebruiken. Vanuit de diafragmavoorkeuze kun je de belichtingscompensatie gebruiken om een foto over te belichten of onder te belichten. Als je vanuit de manuele stand werkt dan kun je direct de sluitertijd aanpassen om de belichtingsverschillen te krijgen. Door de sluitertijd iedere keer te verdubbelen of te halveren maak je foto’s met 1 stop verschil in de belichting.

In de volgende les behandel ik het samenvoegen van de afbeeldingen tot een HDR foto met Photomatix.

We wensen u veel plezier bij het volgen van deze les. Peter van Kollenburg