Fotografie Vormen: Les 4. Zwart-wit fotografie
Foto van het Schroevendok van L.Straatman in de Wolwevershaven in Dordrecht.
Brandpuntsafstand 58mm ; F16; 1/80 Sec; ISO-100
1. Zwart-witfotografie biedt ook in 2025 nog steeds voldoende toepassingsmogelijkheden. Doordat kleur niet af kan leiden, worden vormen, compositie en lichtval belangrijker en draait het (weer) om het onderwerp zelf. Daarbij kun je met zwart-witfotografie oninteressante luchten en ruisproblemen met kleuren makkelijker verbloemen. Dat is ideaal op dagen dat het licht er zelfs niet is of het weer een beetje tegenzit.
2. Fotografeer in RAW. Je kunt altijd beter het RAW-formaat van je camera gebruiken dan fotograferen in jpg. Bij zwart-witfotografie levert het je een extra voordeel op. Als je in RAW je bestanden opslaat, kun je namelijk je camera wel op monochroom zetten. Hou er ook rekening mee dat als je alleen in jpg. fotografeert, je veel veel waardevolle gegevens van je afbeeldingen weggooit die je in de nabewerking zo hard nodig hebt.
Deze foto van een trap is gemaakt in het voormalig klooster van de liefdezusters van het kostbaar bloed in Koningsbosch.
3. Als je de foto gemaakt hebt, zie je meteen een zwart-witfoto op het scherm van je camera in plaats van een kleurenbeeld. Echter, de kleuren van de foto zijn niet weg; wat je op het scherm van je camera ziet, is een jpg-afbeelding die is opgenomen in het RAW-bestand. Hierop wordt de zwart-wit omzetting van de camera standaard uitgevoerd. Als je het RAW-bestand op je computer opent, zijn alle kleuren nog beschikbaar en kun je alsnog jouw foto naar zwart-wit omzetten. De extra data die het RAW-bestand bevat, is waardevolle informatie van het landschap of onderwerp dat je hebt gefotografeerd, die je goed kunt gebruiken bij het omzetten naar een zwart-witfoto. Als je landschappen in zwart-wit wilt fotograferen, stop dan met het fotograferen in jpg-formaat. Je weet nooit van tevoren wanneer je die fantastische foto maakt. Soms blijkt echter een foto in zwart-wit beter te werken dan in kleur. En als je dan je foto in jpg hebt gemaakt, dan heb je al 2/3 van je informatie weggegooid op het moment dat je op de knop van je fototoestel drukt. Door te fotograferen in RAW heb je dus het voorbeeld van een zwart-wit weergave achter op je camera en ook het voordeel van de maximale eigen keuze bij de omzetting naar zwart-wit op je computer.
Badkamer in voormalig klooster Koningsbosch.
4. Zorg voor een perfecte compositie. Het maken van een goede compositie is natuurlijk altijd heel belangrijk. Maar in een zwart-witfoto zit helemaal geen kleur die de aandacht trekt in je foto. Er zal dan ook bijna altijd automatisch meer aandacht uitgaan naar de compositie van je foto. Zorg dat je iets in de voorgrond hebt geplaatst wat de aandacht trekt. Zoek naar krachtige lijnen die je door de foto heen leiden. Het maakt je foto makkelijker leesbaar en zorgt ervoor dat je de aandacht langer vasthoudt.
Oud kerkhofkruis in een opslagplaats in de kelder van voormalig klooster Koningsbosch.
5. Zet je camera op zwart-wit. Hiermee bedoel ik niet dat je al in zwart-wit moet fotograferen, want als je in RAW fotografeert, zal je camera de kleuren gewoon allemaal netjes vastleggen. Maar de foto die achter op je scherm verschijnt, wordt dan wel in zwart-wit weergegeven. Dat kan je helpen te visualiseren hoe jouw foto er zwart-wit uit zal kunnen zien! De foto die op je schermpje verschijnt, is immers slechts een vertaling naar zwart-wit die door jouw camera is bedacht. Maar het helpt in ieder geval wel om de foto zonder kleur te zien. Zeker als je nog niet zo vaak in zwart-wit hebt gefotografeerd.
De keldergang van voormalig klooster Koningsbosch.
6. Zoek naar tonen en contrast. Zoals het zelf al zegt. Beiden (zwart en wit) zouden in je foto aanwezig moeten zijn. Dat creëert contrast en zorgt ervoor dat de foto veel interessanter is om naar te kijken. Onderwerpen die zich niet goed lenen voor zwart-witfotografie zijn van zichzelf erg kleurrijk, zoals bijvoorbeeld kleurrijke dieren en bloemen of een zonsondergang. Onderwerpen die zich juist wel goed lenen voor zwart-witfotografie zijn oudere voorwerpen zoals bijvoorbeeld verweerde hekjes, oude schuurtjes, oud gereedschap. Ook de doorleefde gezichten van oude mensen zijn een dankbaar onderwerp voor zwart-witfotografie. Een zwart-witfoto laat bij hard licht dan ook duidelijk de lijnen in het gezicht zien; deze mensen hebben iets meegemaakt. De Amerikaanse landschapsfotograaf Ansel Adams gebruikte hiervoor zijn zelfontwikkelde zonesysteem. Met dit systeem zorgde Ansel ervoor dat hij alle contrast en tonaliteit van het landschap dat hij fotografeerde vastlegde. Zowel bij het maken van de foto als bij het maken van de afdruk van de foto in zijn donkere kamer. In dit zonesysteem staat Zone 0 voor puur zwart en Zone 10 voor puur wit. Alle 9 zones daartussen zijn een verloop van bijna puur zwart tot bijna puur wit. In NIK Silver Efex Pro kun je dit Zone Systeem vinden onder het histogram en door erop te klikken zie je dan precies waar welke zone in jouw foto aanwezig is.
Foto van een kantoor in voormalig klooster Koningsbosch.
7. Gebruik lage ISO-waardes. Zwart-witfoto’s zijn vaak sfeervolle, ruis bevattende foto’s. Ruis is typisch iets wat vroeger bij een hoge lichtgevoeligheid (bij 800 ISO of hoger) op film naar voren kwam. Ook digitale camera’s geven op steeds hogere lichtgevoeligheden steeds meer ruis, maar helaas geeft de digitale ruis niet zo'n mooie korrelstructuur in je foto. Fotografeer daarom digitaal het liefst op een zo laag mogelijke lichtgevoeligheid, zodat er zo weinig mogelijk ruis in je foto terechtkomt. De sfeerverhogende ruis voeg je gewoon achteraf toe in Photoshop. Je hebt er dan veel meer controle over en kunt exact het gewenste effect behalen.
Foto van een gang in voormalig klooster Koningsbosch.
8. Gebruik filters. In het analoge tijdperk werd er door zwart-witfotografen behoorlijk veel gewerkt met kleurenfilters om het contrast bij het maken van de foto zo optimaal mogelijk te krijgen. Tegenwoordig worden er niet veel filters meer gebruikt, omdat veel effecten van filters in de nabewerking goed gesimuleerd kunnen worden. Maar ook tegenwoordig zijn filters nog steeds zeer nuttig. De effecten van die filters vinden we nu nog steeds terug in de presets van de verschillende softwarepakketten. Filters die nu nog steeds nuttig zijn om te gebruiken zijn “polarisatiefilters”. Die nemen reflecties weg en zorgen er daarmee voor dat in je foto de wolken veel sterker naar voren komen. Zorg er wel voor dat je een hoek maakt met de zon. Bij een hoek van 90 graden krijg je het maximale effect van je polarisatiefilter. Als je de zon recht van achteren in je rug hebt of de zon recht van voren in je lens schijnt, dan doet een polarisatiefilter niets meer.
Kinderslaapkamer in voormalig klooster Koningsbosch.
9. “Grijsfilters” zonder verloop zijn zeer bruikbaar om creatieve effecten te creëren die in de nabewerking onmogelijk zijn. Het gebruik van lange sluitertijden zorgt voor prachtige veegeffecten van de wolken die gedurende een lange sluitertijd van je foto voorbij komen drijven. Wees daarom niet te bang om flinke lange sluitertijden te gebruiken. Met 10 tot 16 stops ND-grijsfiltering is het heel goed mogelijk om midden op de dag lange sluitertijden van 3-15 minuten te realiseren. Dit geeft je de mogelijkheid om het fotograferen van landschappen op andere tijdstippen te doen dan je dit normaal gesproken zou doen (rond zonsopkomst of zonsondergang).
Zeiljacht in de Wolwevershaven in Dordrecht.
10. Gebruik HDR om een groter bereik in tonaliteit vast te leggen. HDR-fotografie is tegenwoordig behoorlijk populair, maar meestal wordt het vooral in kleur gebruikt. Dat is eigenlijk een beetje merkwaardig, want HDR kan prachtige resultaten opleveren in zwart-wit. Als je niet van hdr-fotografie houdt, omdat die kleuren die dat oplevert je tegenstaan, ga het dan eens in zwart-wit proberen. Dan krijgen je foto’s een groter bereik in tonaliteit en textuur.
